If life gives you lemons …

We hebben allemaal wel eens het idee dat het leven (een beetje) zuur lijkt. Als een zure appel … ‘De juf ziet niet dat je kind niet lekker in zijn vel zit, Marthe wil helemaal niet in jouw praktijk zijn, Kars heeft ADHD en voelt zich niet begrepen, Karim heeft een verkeerde v.o. schoolverwijzing gekregen, de ouder in je groep vraagt te veel aandacht, je vindt je baan niet meer wat het is geweest.’ Je weet eigenlijk niet meer wat je moet doen. Je loopt vast. Wat dan? Bij de pakken neer gaan zitten?

In het onderwijs is dan het woord eigenaarschap een steeds terugkerend begrip aan het worden. Eigenaarschap van de leerling, de leerkracht en de ouders/verzorgers. Wij vragen ons daarnaast geregeld af wat de verantwoordelijkheid van de leerling, de leerkracht/de school en de ouders/verzorgers is. In kindercoachpraktijken doen deze begrippen ook steeds meer hun entree. Een hype? Of iets waar wij echt wat mee moeten of kunnen?

Eigenaarschap en verantwoordelijkheid

Laten we beginnen met de definities van eigenaarschap en verantwoordelijkheid, dan weten we waar we het over hebben. Kan daar geen misverstand over zijn. Spreken we dezelfde taal. Dit is namelijk een vereiste. Begrijp jij mij? Begrijp ik jou? Hebben wij het over hetzelfde? Anders slaan we al snel de plank mis.

De definitie van eigenaarschap is volgens enkele vertalingen: aanspraak op eigendom, jezelf ergens over ontfermen en daarbij de volle verantwoordelijkheid voelen en nemen.

Enkele definities van verantwoordelijkheid zijn: de verplichting voelen om ervoor te zorgen dat iets goed verloopt, een taak die een zware verplichting met zich meedraagt, aansprakelijkheid, taak of plicht om ergens goed voor te zorgen, bij wie je moet zijn als het fout gaat, rekenschap geven, je uit moeten kunnen leggen waarom je iets zo doet.

In de definitie van eigenaarschap zit geregeld het woord verantwoordelijkheid. Kan eigenaarschap dan niet zonder verantwoordelijkheid? In deze definities voelt eigenaarschap voor mij meer als iets positiefs dan dat de betekenis van verantwoordelijkheid voelt. Dit kan aan mij of de opgezochte definities liggen. Verantwoordelijkheid lijkt zo zwaar op je te drukken. Een zware verplichting en rekenschap moeten afgeven. Terwijl eigenaarschap mij het gevoel geeft dat ik er zelf wat aan kan en moet doen.

Als je geen eigenaarschap voelt

Het uiteen halen van het woord eigenaarschap heeft mij daar meer zicht op gegeven. ‘Eigenaar’ betekent degene van wie iets is. ‘Eigen’ betekent van jezelf, op jezelf betrekking hebben. Vandaar dat dit woord onlosmakelijk verbonden is met het wel of niet doen slagen van het onderwijs, van een kindercoachsessie en eigenlijk van het slagen van alles in het leven. Als je niet voelt dat de leerstof, dat de coachsessie van/voor jou is, geen betrekking op jou heeft, dat jij er zit voor de meester, de juf, je vader of je moeder. Hoe kan het dan slagen? Als je geen eigenaarschap voelt, mislukt wellicht alles wel.

Geregeld hoor ik om mij heen dat men geen eigenaarschap voelt of neemt als het leven je iets anders geeft dan je hoopte of misschien zelfs verwachtte: het is de schuld van mijn opvoeding, mijn achtergrond, mijn woonplaats, de schuld van de meester of juf dat ik het niet snap, mijn voortgezet onderwijs verwijzing, de schuld van mijn ADHD, mijn hoogbegaafdheid, mijn dyslexie, de scheiding van mijn ouders enzovoort. Het is allemaal waar dat dit een aandeel kan leveren. Ik ontken helemaal niet dat het ontzettend pijn kan doen, rot, naar en vervelend is. Zelf heb ik als veertiger daarin natuurlijk ook het nodig meegemaakt. Alleen wat heb je aan die schuldvraag? Ontneemt het je van eigenaarschap om er wat aan te doen? Het geeft soms rust om te weten waar iets vandaan komt. Maar bij de schuldvraag blijven steken, zorgt dat je niet verder komt, niet verder komt dan bitterheid en zelfmedelijden.

If life gives you lemons, make lemonade

‘If life gives you lemons, make lemonade’ is een uitspraak die zo goed past bij eigenaarschap nemen. Eigenaarschap willen tonen en nemen om zelf op zoek te gaan naar een/de oplossing is de enige manier om wat van je probleem, de lesstof, de coachingsessie en het leven te maken. Alleen jij kan er voor gaan, ervoor zorgen dat het anders wordt. Dit kan heel moeilijk zijn. Veel van je vragen. Soms bijna onmogelijk lijken. Je moet echt soms door de ‘zure citroen’ heen bijten als ik bij de bovenste uitspraak blijf. Toch kan het weer zoet worden. Niet alles is mogelijk, veel wel.

Je hoeft het niet alleen te doen

Eigenaarschap betekent niet dat je het alleen hoeft te doen. Juist niet. Wij zijn er, naar mijn mening, om elkaar te helpen, te versterken in het leven. In goede en slechte tijden. Jij zal er alleen zelf de verantwoordelijkheid voor moeten nemen om het anders te willen gaan doen, om te leren van en door het leven heen. En dit begint al heel jong. Jij zal zelf de verantwoordelijkheid willen nemen om bijvoorbeeld beter in het rekenen te worden. Toch die verantwoordelijkheid? Eigenlijk wel ja. Ik geloof dat je de plicht hebt naar jezelf én naar de wereld om je heen om er wat van te maken. Je hebt zoveel talenten gekregen, om ze in te zetten voor jezelf en voor de ander. Jij doet er toe. Je bent hier met een reden. Je hebt maar één leven, maak er wat van. Voor je het weet, heb je iedereen de schuld van van alles en nog wat gegeven en is het te laat om er wat van te maken. Of is het nooit te laat…om limonade te maken?

De rol van opvoeders

Als ouder en als leerkracht speel jij hierin een hele grote en cruciale rol. Kinderen nemen zelf eigenaarschap als zij gaan leren lopen, leren praten, als zij de wereld gaan ontdekken. ‘Ikke kan het zelluf.’, is een veel gehoorde en bekende uitspraak. Durven wij als opvoeders (ja, leerkrachten en coaches zijn ook een deelopvoeders als zij werken met kinderen) los te laten waar kan, waar moet en vast te houden waar kan, waar moet? Alleen dan kan een kind de vrijheid nemen en de veiligheid ervaren om eigenaarschap en verantwoordelijkheid te nemen voor zijn leven. Daar heeft hij zijn hele leven wat aan!

Dit betekent geenszins dat kinderen alle eigenaarschap en verantwoordelijkheid moeten en kunnen nemen. Wanneer ben jij, als opvoeder, eindverantwoordelijk en wanneer niet? Wat past bij de leeftijd van dit kind? Wat past bij dit kind? Hierin zijn wij namelijk allemaal anders en hebben wij allemaal andere behoeftes en noden. Te veel is niet goed en te weinig ook niet. Balans is hierin het sleutelwoord. De sleutel tot succes bevat: Ruimte geven en ruimte nemen. Vertrouwen en veiligheid. Verantwoordelijkheid voelen kan namelijk zwaar voelen als je daarbij geen vertrouwen ervaart. ‘Jij kan het toch niet. Ik zal het zelf wel doen. Het is je eerder ook niet gelukt. Jij bent niet zo slim. Je broer is hier beter in.’ Daarentegen als je wel vertrouwen ervaart, durf je de volgende keer de volgende stap te zetten, durf je te leren van het leven, met vallen en opstaan. En eerlijk is eerlijk, ik geloof dat wij niet ondanks maar dankzij dit vallen en opstaan een mooier, beter en rijker leven kunnen hebben. Je moet het wel willen zien, wel aan durven gaan…Het kost je namelijk ook eerst wat…

Eigenaarschap krijgen en nemen zorgt dat je je trots voelt. ‘Het is mij gelukt. Ik kan het!’ dit is een van de basisvoorwaarden om te leren. Het geeft betrokkenheid en betekenis, wat essentieel is voor ontwikkeling. Mensen die eigenaarschap tonen en verantwoordelijkheid nemen maken het verschil voor hun eigen leven en dat van anderen. Het verschil maken, daar ga ik voor. Jij ook?

Wat betekent dit in de praktijk

• Sommige dingen moeten, sommige dingen mogen. Niet alles is bespreekbaar. Wees duidelijk over wat wel en niet moet en mag. Ook in wat moet kan eigenaarschap ingezet worden. Bijvoorbeeld: ‘Ruim je de vaatwasser nu of over vijf minuten uit?’ of ‘De rekenopgaven moeten voor 12:00 af zijn’.
• Sommige dingen moeten op een bepaalde manier, andere zaken mogen op een andere manier. Mag een kind de tekening inkleuren zoals hij het wilt of moet het op mijn manier?
• Kies altijd voor het beste, hoogste haalbare van jezelf.
• Wees duidelijk en concreet in wat je wilt of gaat leren. Laat kinderen bijvoorbeeld zien wat ze deze week / deze maand / dit jaar leren in groep 5 (of deze coachingsessie of …)
• Stel haalbare korte- en langetermijndoelen met eigen inbreng en overtuiging. Doelen voor nu, dichtbij in de toekomst en later in de toekomst, bijvoorbeeld ‘Welke sommen van de tafel van 5 ken jij morgen?’
• Stel vertrouwen, geloof in de actie, daad of kunde van jezelf en de ander. Positieve woorden doen leven. Haal herinneringen van succes uit het verleden terug. ‘Weet je nog toen je aan je zwemdiploma begon? Je dacht toen niet dat het zou lukken en kijk hier! Je hebt je ingezet, veel geoefend en kijk!’
• Wat is er nodig om dit doel te bereiken? Hulp, materialen?
• Geef zélf nut en noodzaak aan van je doel. Alleen als je dit weet wil je er voor gaan. Het beter kennen van de tafels zorgt ervoor dat deelsommen je ook makkelijker afgaan.
• Bepaal een vaste tijd en plaats voor het oefenen. Zorg dat iemand je hier aan houdt. Spreek dit van te voren met elkaar af (hulp inzetten).
• Stimuleer en begeleid iemand die het nog niet alleen kan, zodat hij/zij het een volgende keer wel alleen kan doen. Tafeldekken is daar een mooi voorbeeld van.
• Prijs de daad niet de persoon. ‘De tafel is netjes gedekt.’
• Leer om te gaan met kritiek, het is meestal niet persoonlijk.
• …

Wil je meer?

Ik geef workshops over ‘Verantwoordelijkheid en eigenaarschap vergroten’ via de Kernvisie methode. Daarnaast is deze maand mijn prentenboek ‘Niet alles is wat het lijkt’ verschenen, met prachtige illustraties van Hedey Borgsteijn. Een prentenboek voor kinderen over verantwoordelijkheid en eigenaarschap, want wil je wel groeien als je eigenlijk niet durft? Als je het gevoel hebt dat er op je kop gekakt wordt (jawel, het staat er echt)? En stiekem is dit prentenboek ook voor jou – als volwassene – want dat gevoel herkennen we toch allemaal?

Loslaten vraagt om anders vasthouden.
Durf jij los te laten?
Durf jij anders vast te gaan houden?
Vertrouw mij maar.
Samen weten wij de weg.